Zeznania świadka wykorzystuje się przede wszystkim w celach dowodowych, jako dowody winy lub niewinności podejrzanego.
Przy pomocy zeznań świadka można ustalić dane o podejrzanym, w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym przeciwko nieletnim zeznania świadków wykorzystywane są do ustalenia warunków środowiskowych nieletniego.
Zeznania świadków mogą też pozwolić na ujawnienie nowych przestępstw lub innych sprawców. Świadek, to źródło dowodu a jego informacje przekazywane w postępowaniu przygotowawczym organowi procesowemu w formie zeznań wskazują na fakty, niekiedy przesądzają o losach innych ludzi. Mogą one stanowić podstawę dla organu procesowego, na mocy której są podejmowane decyzje procesowe w postępowaniu przygotowawczym.
Celem przesłuchania świadka jest ustalenie faktów, które staną się przedmiotem oceny, ponadto – poszukuje się oraz utrwala dowody mówiące o przeszłości. Ustalając prawdę należy być krytycznym i pamiętać, że nawet najbardziej wymowny dowód może okazać się niewiarygodny.
Każde zeznanie, a zwłaszcza to, które budzi jakieś wątpliwości, przed oceną jego wartości i wykorzystaniem powinno być odpowiednio sprawdzone. Ocena dowodu z zeznań świadka jest niezbędna zarówno do podjęcia decyzji przez organ ścigania w postępowaniu przygotowawczym, jak i do podjęcia decyzji przez sąd. Ocenę dowodu z zeznań świadka przeprowadza się w celu:
- stwierdzenia, czy dany dowód jest wiarygodny i w jakim stopniu,
- wyciągnięcia z zeznań odpowiednich wniosków dotyczących ustaleń faktycznych,
- ustalenie prawdy o badanym zdarzeniu,
- ustalenia, czy istnieją dostateczne podstawy do sporządzenia aktu oskarżenia,
- podjęcia decyzji o umorzeniu.
Przy ocenie zeznań należy uwzględnić, że pamięć ludzka nie jest fotografią, że postrzeganie już w trakcie zapamiętania ulega przetworzeniu oraz, że zapamiętany zostaje jednocześnie stosunek oceniający i uczuciowy świadka do danego zjawiska.
Dla oceny zeznań mają znaczenie:
- osobowość świadka,
- znajomość właściwości psychicznych świadka,
- czas jaki upłynął od zdarzenia do zeznania,
- zainteresowania świadka,
- inteligencja świadka,
- wiedza, doświadczenie, nawyki, praca zawodowa świadka.
Ocena zeznań winna być wszechstronna
Policjant odstępuje od przesłuchania świadka, w szczególności w przypadku pokrzywdzonego cudzoziemca przebywającego czasowo na terenie Polski, gdy zajdą okoliczności, o których mowa w art. 316 § 3 kpk. Kierując bezpośrednio do sądu wniosek o przesłuchanie świadka, policjant uzasadnia istnienie niebezpieczeństwa niemożności przesłuchania świadka na rozprawie.
Jeżeli w toku prowadzonego przez policjanta przesłuchania okaże się, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie, czynność należy dokończyć wówczas, gdy nie utrudni to lub nie uniemożliwi przesłuchania świadka przez sąd.