Art. 3 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji zawiera ogólną klauzulę generalną. Przepis ten ma znaczenie szczególne dla koncepcji ustawy oraz funkcjonowania ochrony przed nieuczciwą konkurencją. Artykuł 3 ust. l mieści się w rozdziale pierwszym ustawy zatytułowanym „przepisy ogólne”. Stosownie do zajmowanego miejsca norma ww. artykułu ma charakter generalny i nie reguluje żadnego pojedynczego, stypizowanego czynu nieuczciwej konkurencji. Wyżej wspomniany przepis określa czyn tego typu w sposób ogólny.
Art. 3 ust. 1 z.n.k.U. za czyn nieuczciwej konkurencji uznaje działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta.
Jak zauważa R. Stefanicki umiejscowienie klauzuli dobrych obyczajów w części ogólnej ustawy ma na celu wskazanie rozumienia i sposobu stosowania pozostałych reguł zawartych w tym akcie .
Warunkiem uznania konkretnego zachowania za czyn nieuczciwej konkurencji jest kumulatywne wystąpienie trzech przesłanek:
- działanie lub zaniechanie musi mieć związek z działalnością gospodarczą (pierwsza przesłanka wynikająca z art. 1 z.n.k.U.),
- musi być sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami (druga przesłanka wynikająca z art. 3 z.n.k.U.), a ponadto
- musi naruszać lub grozić naruszeniem interesom innego przedsiębiorcy lub klienta. (trzecia przesłanka wynikająca z art. 3 z.n.k.U.).
E. Nowińska pisze, iż „czyny nieuczciwej konkurencji stanowią czyny niedozwolone (delikty) w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego”. Delikty przewidziane ustawą o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji stanowią lex specialis w stosunku do art. 415 i n. kc. Z powyższego wynika prosty wniosek, szeroko propagowany przez przedstawicieli nauki prawa, iż w każdym przypadku gdy brakuje podstaw do zastosowania przepisów z.n.k.U., zastosowanie wówczas znajdą bezpośrednio przepisy kodeksu cywilnego.[1] [2] [3] Przykładowo z sytuacją taką będziemy mieli do czynienia w przypadku, gdy czyn sprawcy godzący w interesy innego przedsiębiorcy lub klientów nastąpi poza obrotem gospodarczym bądź gdy z roszczeniem wystąpi osoba nie posiadająca legitymacji czynnej na gruncie ustawy (np. indywidualny konsument).
Pogląd ten poniekąd słuszny, wydaje się jednak nie w pełni do zaakceptowania. Ochrona, która wynika z mocy przepisów z.n.k.U. jest dalej idąca, niż ta wynikająca z kc. W zakresie odpowiedzialności za własne czyny osób fizycznych i osób prawnych przepisy kodeksu cywilnego wymagają, aby wykazana została wina podmiotu odpowiedzialnego za szkodę (Przepisy kc przewidują także odpowiedzialność za delikty na zasadzie ryzyka i w oparciu o zasadę słuszności)[4]. Wystarczającym według kodeksu cywilnego stopniem winy jest wina nieumyślna w postaci niedbalstwa tj. brak należytej staranności wymaganej ze względu na dany stosunek[5] [6].
Jak już wspomniano ochrona wynikająca z przepisów z.n.k.U. jest szersza niż ta wynikająca z kodeksu. Za tym stwierdzeniem przemawiają następujące okoliczności:
– po pierwsze, dla uznania danego zachowania za czyn zabroniony (delikt), w rozumieniu kc, nie wystarcza sama tylko bezprawność, czyli obiektywna sprzeczność zachowania z przepisami prawa. Wymagane jest, aby skutkiem działania lub zaniechania sprawcy deliktu było powstanie po stronie poszkodowanego szkody. Pamiętać przy tym należy, iż szkoda musi być następstwem zdarzenia, pomiędzy którymi zachodzi adekwatny związek przyczynowy . Szkoda musi być następstwem:
a. albo zawinionego zachowania sprawcy, czyli istnieje możliwość postawienia mu zarzutu winy traktowanej jako wina umyślna lub niedbalstwo (odpowiedzialność na zasadzie winy).
b. albo wystąpienia okoliczności (sytuacji), z których powstaniem ustawa wiąże jego odpowiedzialność (odpowiedzialność na zasadzie ryzyka)[7].
Przepisy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji nie wymagają, aby działanie (zaniechanie) sprawcy było zawinione[8].
– po drugie, według kc, konstytutywną przesłanką odpowiedzialności z tytułu deliktu jest wystąpienie szkody w rozumieniu uszczerbku w dobrach prawnie chronionych. Przy odpowiedzialności za naruszenie z.n.k.U. wystarczy, jak się powszechnie przyjmuje, samo naruszenie lub nawet zagrożenie naruszenia zasad uczciwej konkurencji.
– po trzecie, kwestie legitymacji, tzn. każda z powyższych ustaw przewiduje inny krąg uprawnionych. Według kodeksu cywilnego uprawnionym z deliktu jest osoba, która w skutek zachowania będącego jego przyczyną poniosła szkodę. Przepisy z.n.k.U. przyznają legitymację procesową czynną przedsiębiorcy lub organizacji konsumentów już w przypadku powstania zagrożenia naruszeniem interesu przedsiębiorcy czy klienta. Oczywiście w przypadku istnienia zagrożenia, które może ewentualnie wywołać szkodę możliwym jest sięgnięcie do roszczenia prewencyjnego z art. 439 kc[9].
Poniżej zostaną omówione przesłanki uznania konkretnego zachowania za czyn nieuczciwej konkurencji.
a) Działanie lub zaniechanie mające związek z działalnością gospodarczą
■ Działanie
Norma zawarta w art. 3 ust. 1 z.n.k.U. stanowi, że czynem nieuczciwej konkurencji jest „działanie” spełniające kumulatywnie przesłanki wymienione w przepisie. Pod określeniem tym należy również rozumieć zaniechanie. Nie ulega bowiem wątpliwości, że w niektórych przypadkach sama ustawa uznaje wprost za czyny nieuczciwej konkurencji zachowanie polegające na zaniechaniu, jeżeli oznaczony podmiot (przedsiębiorca), obowiązany był do czynnego zachowania, jednakże obowiązku tego nie dopełnił.
■ Związek działania lub zaniechania z działalnością gospodarczą.
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji przez działalność
gospodarczą rozumie uczestniczenie przez przedsiębiorców w produkcji przemysłowej i rolnej, budowlanej, handlu i świadczeniu usług, które może mieć wpływ na bieżące lub przyszłe wyniki działalności przedsiębiorców oraz na interesy klientów lub interes publiczny (art. 1). Za przedsiębiorców zaś uznaje osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, które zarobkowo lub zawodowo prowadzą działalność gospodarczą, przy czym działalność ta może mieć charakter chociażby działalności ubocznej (art. 2).
„Czynami takimi są działania lub zaniechania skierowane do osób trzecich”[10] [11] [12]. Wszelkie działania, nawet konkurencyjne, o charakterze ściśle niegospodarczym (np. w działalności politycznej, naukowej) nie jest, w rozumieniu ustawy, działaniem w obrocie gospodarczym.
b) Działanie lub zaniechanie jest sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami
Przepis art. 3 ust, l z.n.k.U. określa ogólnie czyn nieuczciwej konkurencji. Definiuje jego pojęcie za pomocą terminów prawnych o charakterze ogólnym (sprzeczność z prawem) i „dobre obyczaje”, mającego charakter tzw. zwrotu niedookreślonego . Sprecyzowanie i dookreślenie hipotezy art. 3 ust. l następuje przede wszystkim dzięki rozwojowi orzecznictwa oraz , a zwłaszcza „dookreśleniu” przezeń pojęcia dobrych obyczajów. Ustawa rozróżnia sprzeczność z prawem (bezprawność w sensie ścisłym) od sprzeczności z dobrymi obyczajami. Oczywiście czyny konkurencji naruszające dobre obyczaje także są niedozwolone (zakazane). Jak podkreśla J. Szwaja bezprawne w sensie szerszym są oba czyny. Dla uznania konkretnego działania lub zaniechania za czyn nieuczciwej konkurencji wystarczy, jeżeli narusza on prawo lub dobre obyczaje, pod warunkiem, iż jednocześnie jest szkodliwy, tzn. zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta[13].
[1] R. Stefanicki, Dobre…op. cit. s.26
[2] E. Nowińska, M. du Vall Komentarz… op. cit. s. 26
[3] zob. E. Nowińska, M du Vall, Komentarz… op. cit. s. 26
[4] zob. J. Jezioro [w:] U. Kalina – Prasznic red., B. Banaszak, D. Batorski, M. Bojarski, W. Gromski, A.
Huchla, J. Jacyszyn, J. Jezioro, J Jeżewski, T. Kuczyński, M. Lis, A. Pakuła, H. Pławucka, A. Preisner, Encyklopedia prawa, Warszawa 1999, s. 98
[5] Ibidem., s. 100
[6] Ibidem., s. 98
[7] J. Jezioro [w:] U. Kalina – Prasznic red., Encyklopedia… op. cit. s. 407
[8] M. Kępiński, Glosa do wyroku SN, OSP 2001/11/162, s. 554
[9] zob. R. Kasprzyk, B. Pietrzak, Abstrakcyjny stosunek konkurencji, Palestra 1994 Nr 11, s. 26
[10] J. Szwaja [w:] J. Szwaja, Ustawa… op. cit. s. 115
[11] Ibidem s. 116
[12] J. Szwaja [w:] J. Szwaja, Ustawa… op. cit. s. 110
[13] Ibidem. s. 115