Category Archives: Pisanie

pisanie

Tajemnica zawodowa

Leave a reply

Tajemnica zawodowa, w szerokim tego określenia znaczeniu, a więc związana z funkcjonowaniem jednostki organizacyjnej (tajemnica służbowa), wykonywaniem zawodu (tajemnica zawodowa) lub funkcji – w kontekście obowiązku złożenia przez świadka zeznań chroniona jest w różnym zakresie, w zależności od tego, jakiej działalności zawodowej dotyczy. Tajemnica tego rodzaju dotyczy wiadomości uzyskanych wobec funkcjonowania w takiej jednostce, wykonywania zawodu lub funkcji. Tajemnice: notarialna, sędziowska, prokuratorska, adwokacka, radcowska, notarialna, komornicza, doradcy podatkowego, dziennikarska, związana z wykonywaniem zawodów medycznych, bankowa, statystyczna, skarbowa, kontroli skarbowej i państwowej, ubezpieczeniowa, przedsiębiorstwa, wynalazcza, pomocy społecznej, pracownicza, autorska, geologiczna, maklerska oraz tajemnica dawcy krwi określone są szczególnymi ustawami.

Pojęcie tajemnicy służbowej zdefiniowane zostało w art. 2 pkt 2 u.o.i.n. Ustawą z 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 182, poz. 1228) – art. 108 pkt 3 – znowelizowany został przepis art. 180 § 1 w ten sposób, że po słowach „osoby zobowiązane do zachowania” dodane zostało sformułowanie „w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności «zastrzeżone» lub «poufne»” i na końcu tego zdania, po przecinku: „jeżeli ustawy szczególne nie stanowią inaczej”. To ostatnie sformułowanie pozwala zmienić ustawą szczególną zasady zwalniania z tej kategorii tajemnicy. Określenia „zastrzeżone” i „poufne” zostały zdefiniowane w art. 5 ust. 2 i ust. 3 ustawy o ochronie informacji niejawnych.

Generalna zasada, że zwolnienie od obowiązku zachowania tajemnicy tego rodzaju może nastąpić w drodze decyzji sądu lub prokuratora (art. 180 § 1), dotyczy tylko tajemnicy służbowej, a także tajemnicy związanej w wykonywaniem funkcji, natomiast w wypadku tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu nie dotyczy to w całości tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej (pracownika medycznego: psychiatry, psychologa, pielęgniarza itd. – zob. SN I KZP 6/05, OSNKW 2005, nr 4, poz. 39) i dziennikarskiej, gdyż w tym ostatnim zakresie dodatkowe przesłanki zwolnienia i uprawniony do tego podmiot (sąd) określone zostały w art. 180 § 2-5.

Przepis art. 180 § 1 stwierdza jedynie, że zachowanie tajemnicy nie obowiązuje, jeżeli sąd lub prokurator zwolni od jej zachowania. Chodzi tu nie tylko o wskazanie podmiotów uprawnionych do zwolnienia świadka od zachowania tajemnicy, ale także o to, że podmioty te mają obowiązek zwolnienia, jeżeli tajemnicą objęta jest okoliczność istotna dla rozstrzygnięcia w sprawie. Zob.: W. Grzeszczyk, Szczególny tryb uchylania tajemnicy zawodowej…, 123; A. Huk, Tajemnica zawodowa lekarza…, s. 69; A. Marek, Karnoprawne aspekty tajemnicy służbowej komornika…, s. 3; A. Redelbach, Tajemnica zawodowa notariusza…, s. 23; B. Siwiec, Tajemnica bankowa…, s. 29; P.K. Sowiński, Zwolnienie notariusza…, s. 161; R.A. Stefański, Ujawnienie tajemnicy zawodowej przez świadka…, s. 115; R. Sztyk, Tajemnica zawodowa notariusza w postępowaniu przed organami ścigania…, s. 87.

Od zachowania tajemnicy zwalnia sąd, a więc nie przewodniczący składu orzekającego, prokurator czy inny organ uprawniony do prowadzenia postępowania przygotowawczego, który co do tego może zwrócić się do prokuratora nadzorującego postępowanie przygotowawcze. Zwalniając od zachowania tajemnicy, sąd lub prokurator wydają postanowienie, na które stronom nie przysługuje zażalenie (art. 459 § 2 i art. 465 § 1). Innym osobom takie zażalenie przysługuje, jeżeli spełnione zostały wymogi określone w art. 302 § 1.

Możliwość zwolnienia od zachowania tajemnicy notarialnej (SA w Katowicach II AKz 338/09, OSA 2010, z. 8, poz. 44), adwokackiej, nie dotyczy to tajemnicy obrończej, unormowanej przez art. 178 pkt 1 (SA w Krakowie II AKz 129/10, KZS 2010, z. 5, poz. 36; M. Niedużak, Czy tajemnica adwokacka może obowiązywać tylko adwokatów? Rozważania na gruncie przepisów prawa o adwokaturze oraz Kodeksu postępowania karnego, Palestra 2010, z. 11-12, s. 147-157), radcy prawnego (SA we Wrocławiu II AKz 472/09, KZS 2010, z. 1, poz. 56, II AKz 478/09, OSA 2010, z. 4, poz. 17, SA w Krakowie II AKz 536/09, KzS 2010, z. 3, poz. 39, SA w Warszawie II AKz 294/08, OSA 2010, z. 3, poz. 12, lekarskiej i dziennikarskiej, czyli w tym wypadku podjęcie decyzji o przesłuchaniu lub zezwoleniu na przesłuchanie, uzależnione jest od spełnienia dwóch warunków:

  • jest to konieczne dla dobra wymiaru sprawiedliwości,
  • okoliczność (fakt) nie może być ustalona na podstawie innego dowodu (SN I KZP 5/94, OSNKW 1994, nr 7-8, poz. 41).

Obie przesłanki uznać należy w zasadzie za niefortunne, a w każdym razie przepis ten posługuje się tego rodzaju określeniami, że ich precyzyjna wykładnia i odniesienie do sytuacji procesowej konkretnej sprawy jest bardzo utrudnione. Co oczywiste, w wypadku każdej sprawy dobro wymiaru sprawiedliwości wymaga, aby zapadające rozstrzygnięcie oparte było na pełnej podstawie dowodowej i dotyczy to w zasadzie każdej okoliczności (faktu) mającej znaczenie dla rozstrzygnięcia w sprawie karnej. Wobec tego uznać trzeba, że dobro wymiaru sprawiedliwości nie wymaga uchylenia tajemnicy adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej, gdy dotyczy to nie tyle drugorzędnej, co nawet trzeciorzędnej okoliczności o niewielkim (w zasadzie nieistotnym) znaczeniu dla rozstrzygnięcia w sprawie. Warunek, by fakt (okoliczność) był ustalony (udowodniony) na podstawie innego dowodu, zostanie, jak się wydaje, spełniony tylko wówczas, gdy po jego przeprowadzeniu strony zgodnie oświadczą, że uznają ten fakt za udowodniony, tak jak to wynika z tego dowodu, a ponadto sąd podzieli taki pogląd, odstępując od zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy (co do tajemnicy adwokackiej – zob. SN I KZP 5/94, OSNKW 1994, nr 7-8, poz. 41; SA w Krakowie II AKz 651/08, Prok. i Pr. 2009, nr 7-8, poz. 45; SA w Krakowie II AKz 64/09 Prok. i Pr. 2009, nr 10, poz. 46; SA w Krakowie AKz 110/09 Prok. i Pr. 2009, nr 10, poz. 47; co do tajemnicy dziennikarskiej – zob. SN I KZP 15/94, OSNKW 1995, nr 1-2, poz. 1). Taka jednak wykładnia prowadzi do tego, że użyteczność tej instytucji staje pod znakiem zapytania. Chyba bardziej właściwe było, o ile ustawodawca uznał to za społecznie uzasadnione, przyjęcie bezwzględnego zakazu dowodowego dotyczącego tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej i dziennikarskiej, z wyjątkiem „sytuacji, gdy dotyczy to” przestępstw określonych w art. 240 § 1 k.k.

W wypadku określonym w art. 180 § 2 sąd, postanowieniem, decyduje o przesłuchaniu świadka co do okoliczności (faktów) objętych tego rodzaju tajemnicą, gdy sam dokonuje czynności przesłuchania bądź zezwala prokuratorowi albo innemu organowi prowadzącemu postępowanie przygotowawcze na przesłuchanie świadka w tym stadium postępowania. Ze sformułowania tego przepisu zdaje się wynikać, że decyzje w tym trybie sąd zawsze podejmuje z urzędu. Tak może być w wypadku, gdy sąd sam dokonuje przesłuchania, jednakże i wtedy możliwy jest wniosek strony, a gdy świadek ma być przesłuchany w toku postępowania przygotowawczego, to sąd będzie podejmował decyzję w tym trybie zawsze na wniosek prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze prowadzone przez inny ustawowo uprawniony organ.

Przepis art. 52 ust. 1 ustawy z 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535 z późn. zm.) dotyczy każdej osoby, która wykonuje czynności określone w tej ustawie; ustanawia on bezwzględny zakaz dowodowy będący przepisem szczególnym w stosunku do unormowań art. 180 k.p.k., a wobec tego takiej osoby nie można przesłuchać co do okoliczności przewidzianych w art. 52 ust. 1, nawet jeżeli wyrazi ona gotowość ujawnienia tego rodzaju tajemnicy zawodowej (SN I KZP 6/05, OSNKW 2005, nr 4, s. 39; R.A. Stefański, Przegląd orzecznictwa, WPP 2006, nr 2, s. 90).

Decyzję o przesłuchaniu lub zezwoleniu na przesłuchanie (art. 180 § 2 zdanie drugie) sąd podejmuje na posiedzeniu bez udziału stron, a gdy czyni to na wniosek prokuratora – w terminie 7 dni od daty doręczenia wniosku w tym przedmiocie. Na postanowienie sądu w przedmiocie przesłuchania świadka zobowiązanego do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, lekarskiej lub dziennikarskiej przysługuje zażalenie na zasadach ogólnych (rozdział 50), a więc przysługuje ono nie tylko stronom, ale także osobom, których postanowienie takie bezpośrednio dotyczy (art. 459 § 3) – w tym wypadku chodzi o świadka, praktycznie rzecz biorąc, który został zwolniony od zachowania tego rodzaju tajemnicy.

Przepis art. 180 § 2 stanowi lex specialis do przepisów art. 6 ust. 3 pr. adw. i art. 3 ust. 5 ustawy z 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2002 r. Nr 123, poz. 1059 z późn. zm.), wykluczających możliwość zwolnienia adwokata i radcy prawnego z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej, co do faktów, o których dowiedział się, udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę (SN I KZP 5/94, OSNKW 1994, nr 7-8, poz. 41). Pogląd ten spotkał się z aprobatą w piśmiennictwie; zob. jednak krytyczną glosę Z. Krzemińskiego, Mon. Praw. 1994, nr 10, s. 302.

Przepis § 3 art. 180 wprowadza w istocie bezwzględny zakaz dowodowy (nie może być naruszany przez zastosowanie art. 2 § 1 pkt 1 i art. 9 – SN I KZP 26/02, OSNKW 2003, nr 1-2, poz. 6 z aprobującą glosą A. Gereckiej-Żołyńskiej, OSP 2004, z. 1, s. 22), dotyczący tajemnicy zawodowej dziennikarza, w zakresie okoliczności umożliwiających identyfikację osoby, która przekaże dziennikarzowi, na użytek jego działalności zawodowej, jakąkolwiek informację, która zostanie opublikowana albo została przekazana do publikacji, o ile osoba informująca dziennikarza w jakiejkolwiek formie zastrzeże nieujawnianie danych tego rodzaju (osobą taką nie jest rzecznik prasowy organu administracji rządowej przekazujący dziennikarzowi informacje przeznaczone do publikacji w artykule prasowym – SN WZ 36/10, OSNKW 2010, nr 11, poz. 100). Reguła ta nie będzie miała zastosowania tylko wówczas, gdy informacja takiej osoby dotyczy przestępstw wymienionych w art. 240 § 1 k.k. (art. 180 § 4), a więc przestępstw określonych w art. 118, 127, 128, 130, 134, 140, 148, 163, 166 i 252 k.k. Rozwiązanie takie, w pełni satysfakcjonujące środowisko dziennikarskie, budzić musi zasadnicze wątpliwości co do jego słuszności i społecznej użyteczności. [1]

Jednakże, zdaniem Sądu Najwyższego (SN III KK 278/04, OSNKW 2005, nr 3, poz. 28), choć sąd nie może zwolnić dziennikarza z tajemnicy w tym zakresie, to może jednak przesłuchać go na okoliczności objęte tą tajemnicą, jeżeli dziennikarz sam chce złamać wiążącą go tajemnicę dziennikarską. [2]

Odmienny, trafny, pogląd sprowadza się do twierdzenia, że w przepisie art. 180 § 3 wyrażony jest bezwzględny zakaz dowodowy, a skoro tak, to sam fakt braku powołania się dziennikarza na tzw. tajemnicę anonimatu nie może przesądzać o prawidłowości postępowania sądu, który przesłuchuje dziennikarza na okoliczności objęte anonimatem; dziennikarz de lege lata nie może się „sam zwolnić” z tajemnicy dziennikarskiej, czego nie przewiduje ani ustawa procesowa, ani prawo prasowe. [3]

Przepis art. 180 § 3 stanowi lex specialis w stosunku do art. 15 ust. 2 ustawy z 26 stycznia 1984 r. – Prawo prasowe, Dz. U. Nr 5, poz. 24 z późn. zm. (SN I KZP 15/94, OSNKW 1995, nr 1-2, poz. 1; zob. I. Zielinko, Kształt tajemnicy…, 112).

Przepis art. 180 § 5 nie jest normą prawa procesowego i nie jest chyba także normą materialnego prawa karnego, której potrzeba istnienia może być kwestionowana. Brak tego rodzaju unormowania z całą pewnością nie wyłączałby odpowiedzialności karnej dziennikarza, który publikując informację dopuściłby się przestępstwa, powołując się jedynie na to, że podał do wiadomości publicznej fakty przekazane mu przez inną osobę, której, wobec treści art. 180 § 3 i 4, nie może ujawnić. Można jednak przyjąć, że ustawodawcy chodzi o zwrócenie uwagi środowiska dziennikarskiego właśnie na to.

Unormowania art. 180 § 2-5 w odniesieniu do tajemnicy dziennikarskiej pozostają w zgodzie z Konstytucją RP z 1997 r. [4], a także z art. 10 ust. 1 EKPC, gwarantującym prawo do informacji (zob. ostatnie orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka Sanoma Uitgevers B.V. przeciwko Holandii z 14 września 2010 r., skarga nr 38224/03, Palestra 2010, nr 11-12, s. 251 i n.). Jednakże stosując te przepisy, trzeba pamiętać również o ust. 2 art. 10 EKPC, stanowiącym m.in., że korzystanie z tej wolności (prawa do informacji) podlega ograniczeniu także w ten sposób, że nie może prowadzić do zakłócenia porządku lub przestępstwa, naruszenia dobrego imienia i praw innych osób albo też prowadzić do ujawnienia informacji poufnych lub naruszać powagę i bezstronność władzy sądowej.

Co do zajmowania dokumentów zawierających informację o faktach objętych tajemnicami określonymi w art. 180 – zob. uwagi do art. 225 i art. 226.

Od obowiązku zachowania tajemnicy ustawowo chronionej (państwowej, służbowej, zawodowej, funkcyjnej) zwolniony jest oskarżony (podejrzany) w toku składania wyjaśnień (SN VI Ko 61/62, OSN 1963, nr 7-8, poz. 157), w granicach realizacji prawa do obrony.

W art. 180 § 1 powtórzona została dosłownie treść art. 163 d.k.p.k., natomiast pozostałe przepisy § 2-5 stanowią unormowania nieznane poprzednio obowiązującemu kodeksowi. Ustawą nowelizującą z 20 lipca 2000 r. w § 2 po wyrazach „tajemnicy adwokackiej” dodano wyrazy „radcy prawnego”, czego konsekwencją jest zrównanie ochrony tajemnicy zawodowej adwokatów i radców prawnych, co w środowisku tych ostatnich było postulowane od dawna. Ustawa nowelizująca z 10 stycznia 2003 r. uzupełniła ten przepis o tajemnicę notarialną.

W postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe -zob. T. Grzegorczyk, Kodeks karny skarbowy…, uwagi do art. 122 § 2 k.k.s., s. 515.

[1] A. Guzik, Prawnokarne aspekty ochrony…, 173; Z. Gostyński, Tajemnica dziennikarska a obowiązek składania zeznań…

[2] J. Sobczak, Granice prawne tajemnicy…, s. 48; glosa aprobująca, A. Gerecka-Żołyńska OSP 2006, z. 12, poz. 128; glosa krytyczna, D. Szumiło-Kulczycka, PiP 2005, z. 12, s. 123

[3] SN II KK 184/05, Prok. i Pr. 2006, nr 2, poz. 10 z glosą aprobującą M. Derlatki, Prok. i Pr. 2007, nr 3, s. 173; zob. także B. Kondracka, J. Kondracki, Czy redakcja może odmówić podania adresu…; a przede wszystkim S. Zabłocki, Problem „samozwolnienia się” dziennikarza z tajemnicy anonimatu…, s. 464

[4] TK SK 64/03, OTK-A 2004, nr 10, poz. 107 z glosą P.K. Sowińskiego, Prok. i Pr. 2007, nr 4, s. 167

Zob. także:  A. Adamska, Ochrona tajemnicy…, s. 17; J. Agacka-Judecka, Tajemnica zawodowa adwokata…, s. 121; A. Augustynowicz, Tajemnica zawodowa lekarza…, s. 83; A. Baj, Tajemnica zawodowa radcy prawnego…, s. 54; A. Bojańczyk, Karnoprocesowe znaczenie zgody dziennikarza…, s. 30; K. Brocławik, M. Czajka, Prawnokarne aspekty ochrony tajemnicy zawodowej…, s. 42; W. Dadak, Prawnokarna ochrona tajemnicy państwowej…, s. 239; K. Eichstaedt, Czynności sądu w postępowaniu przygotowawczym…, s. 1 i n.; Z. Gostyński, Tajemnica dziennikarska a obowiązek składania zeznań…; tenże, Tajemnica dziennikarska a obowiązek składania zeznań w nowym kodeksie…, s. 12; W. Grzeszczyk, Szczególny tryb uchylania tajemnicy zawodowej…, s. 123; A. Guzik, Prawnokarne aspekty ochrony…, s. 173; A. Huk, Tajemnica zawodowa lekarza…, s. 69; tejże, Tajemnica zawodowa lekarza w polskim…; A. Kalwas, Ograniczenie tajemnicy zawodowej wolnych zawodów prawniczych…, s. 4; M. Kucharczyk, Kwestia ujawnienia tajemnicy…; tenże, Charakter prawny tajemnicy adwokackiej w ujęciu historycznym…, s. 57; tenże, Charakter prawny tajemnicy adwokackiej…, s. 106; Z. Kwiatkowski, Zakazy dowodowe…, 2005; M. Leciak, Tajemnica prawnie chroniona…; J. Majewski, Dostęp organów postępowania karnego i karnego skarbowego…, s. 9; A. Marek, Karnoprawne aspekty tajemnicy służbowej komornika…, s. 3; G. Musialik, Dopuszczalność stosowania podsłuchu telekomunikacyjnego…, s. 86; E. Plebanek, M. Rusinek, Ujawnienie tajemnicy zawodowej w procesie karnym…, s. 73; A. Redelbach, Tajemnica zawodowa notariusza…, s. 23; M. Sakowska, A. Młynarska- Sobaczewska, „Klauzula prasowa” z ustawy o ochronie danych osobowych…, s. 68; M. Rusinek, Tajemnica zawodowa i jej ochrona… – recenzja: Z. Kwiatkowski, Prok. i Pr. 2008, nr 2, s. 145; M. Siwiec, Tajemnica bankowa…, s. 29; J. Sobczak, Tajemnica dziennikarska a problem bezpieczeństwa państwa…, s. 77; P. Sowiński, Przesłuchanie radcy prawnego w charakterze świadka w toku procesu karnego, Radca Prawny 2003, nr 5; tenże, Zwolnienie adwokata z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej…, s. 111; tenże, glosa do wyroku TK z 22 listopada 2004 r., SK 64/03, Prok. i Pr. 2007, nr 4, s. 167; R.A. Stefański, Ujawnienie tajemnicy zawodowej przez świadka…, s. 115; R. Szałowski, Uwagi o zakresie przedmiotowym tajemnicy służbowej, lus Novum 2009, nr 1, s. 35; R. Sztyk, Tajemnica zawodowa notariusza…, s. 54; S. Steinborn, Zwolnienie świadka…, s. 61; D. Szumiło-Kulczycka, glosa do postanowienia SN III KK 278/04, PiP 2005, z. 12, s. 123; S. Zabłocki, Znaczenie ustawy nowelizującej Kodeks postępowania karnego…, s. 4; J. Zaleśny, Postępowanie sprawdzające…, s. 106; I. Zielinko, Tajemnica dziennikarska…, s. 148.

Zwolnienie z tajemnicy państwowej

Leave a reply

Pojęcie tajemnicy państwowej definiuje art. 2 pkt 1 u.o.i.n. (zob. R. Szawłowski, Zakres przedmiotowy tajemnicy państwowej…, 22; A. Leciak, Tajemnica państwowa i jej ochrona…, s. 225-287 oraz 388 i n.). Ustawą z 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz. U. Nr 182, poz. 1228) – art. 108 pkt 2 – znowelizowany został przepis art. 179 § 1 w ten sposób, że sformułowanie „tajemnicy państwowej” zostało zastąpione sformułowaniem „w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności «tajne» lub «ściśle tajne»”, bo takiej właśnie kwalifikacji informacji niejawnych, równoważnych „tajemnicy państwowej”, dokonuje art. 5 ust. 1 i 2 tej ustawy.

Wyłącznym dysponentem tajemnicy tego rodzaju , także w wypadku, gdy fakty ją stanowiące mają być ujawnione w toku przesłuchania świadka, jest naczelny organ administracji rządowej, będący najwyższym organem przełożonym w stosunku do osoby, która ma być przesłuchana w takim charakterze.

Jedynie osoba, która przyznaje klauzulę tajności lub przełożony tej osoby mogą znieść taką klauzulę lub wyrazić zgodę na jej zniesienie[1]. Szczególny tryb zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy państwowej przewiduje ustawa z 21 czerwca 1996 r. o niektórych uprawnieniach pracowników urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw wewnętrznych oraz funkcjonariuszy i pracowników urzędów nadzorowanych przez tego ministra[2], której art. 9 ust. 2 przewiduje, że w razie odmowy ze strony ministra zwolnienia z obowiązku zachowania tajemnicy państwowej w sprawach o niektóre przestępstwa, minister ten przedstawia sprawę Pierwszemu Prezesowi SN, a gdy ten uzna niezbędność zwolnienia, to minister nie może odmówić żądaniu sądu lub prokuratora.[3]

Odmowa zwolnienia może nastąpić tylko wtedy, gdy jej ujawnienie w toku przesłuchania świadka mogło wyrządzić państwu poważną szkodę. Jest to, w istocie, tylko postulat ustawodawcy wobec dysponenta tajemnicy państwowej. Wskazuje jednak, że odmowa zwolnienia z zachowania tego rodzaju tajemnicy powinna należeć do wyjątków, a nie stanowić regułę. Z drugiej jednak strony zapobiec należy ujawnieniu tajemnicy takiej wagi, że spowodować to może szkodę znacząco większą niż brak możliwości ustalenia określonej okoliczności na użytek toczącego się postępowania karnego. Postulat wyjątkowo starannego rozważenia tych dwóch dóbr skierowany może być jednak nie do sądu czy prokuratora domagającego się zwolnienia świadka od obowiązku zachowania tajemnicy, lecz wyłącznie do jej dysponenta, jakim ostatecznie jest właściwy naczelny organ administracji rządowej.

Naczelne organy administracji rządowej określone zostały w rozdziale VI Konstytucji RP, w art. 147, a są nimi: Prezes i wiceprezesi Rady Ministrów, członkowie Rady Ministrów będący ministrami kierującymi określonymi działami administracji rządowej lub wypełniający zadania wyznaczone im przez Prezesa Rady Ministrów (art. 149), a także przewodniczący określonych w ustawach komitetów, będący lub nie członkami Rady Ministrów (art. 147 ust. 4).

O zwolnienie świadka od obowiązku zachowania tajemnicy tego rodzaju zwrócić się może tylko sąd albo prokurator (art. 179 § 3), a więc nie może tego uczynić żaden inny organ upoważniony przez ustawę procesową do prowadzenia postępowania przygotowawczego. W tej ostatniej sytuacji, gdy zachodzi konieczność uzyskania takiego zwolnienia, organ prowadzący postępowanie przygotowawcze musi zwrócić się o to do prokuratora nadzorującego to postępowanie przygotowawcze.

Sąd albo prokurator może zwrócić się o zwolnienie, co oznacza, że tylko te dwa podmioty mają tego rodzaju uprawnienie, a w istocie mają one obowiązek zwrócenia się o takie zwolnienie w każdym wypadku, gdy co do faktu (okoliczności), istotnego w sprawie, świadek powołuje się na obowiązek zachowania tajemnicy państwowej.

Przepisy art. 179 dotyczą świadków, a także biegłych (art. 197 § 3), tłumaczy (art. 204 § 3) i specjalistów (art. 206 § 1), a więc nie mają zastosowania do oskarżonych (odmiennie SN I KR 393/82, niepubl.).

Przesłuchanie świadka co do okoliczności (faktów) stanowiących tajemnicę tego rodzaju następuje zawsze z wyłączeniem jawności (zob. uwagi do art. 181 § 1).

W sprawach, w których finansowy organ postępowania przygotowawczego jest uprawniony do prowadzenia takiego postępowania, a następnie do wniesienia i popierania aktu oskarżenia przed sądem, przez wyrażenie „prokurator” w art. 179 § 3 rozumie się także „organ nadrzędny nad finansowym organem postępowania przygotowawczego”, z tym że z tytułu sprawowanego nadzoru organ nadrzędny nie może przejąć sprawy do swego prowadzenia.[4]

[1] SN V KK 181/06, LEX nr 260699

[2] Dz. U. Nr 106, poz. 491 z późn. zm.

[3] Z. Kwiatkowski, Zakazy dowodowe…, 147

[4] T. Grzegorczyk, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2006, uwagi do art. 122 § 1 pkt 2 k.k.s., s. 515

Zob. także: K. Knoppek, Przesłuchania prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej…, s. 53; M. Leciak, Tajemnica państwowa w wyjaśnieniach oskarżonego…, s. 56; tenże, Tajemnica prawnie chroniona w zeznaniach świadka…, s. 13; tenże, Tajemnica państwowa w zeznaniach świadka…; tenże, Instytucja zwolnienia świadka z tajemnicy państwowej…; M. Klejnowska, Ujawnienie w wyjaśnieniach oskarżonego…, s. 111; M. Kucharczyk, Kwestia ujawnienia tajemnicy…, s. 78; R.A. Stefański, Tajemnica przesłuchania…, s. 33.

Zostań adwokatem – połącz pasję z wysokimi zarobkami

Leave a reply

Kiedy nastaje czas matury zaczynamy się zastanawiać nad studiami jakie powinniśmy wybrać. Jaki zawód będzie dla nas najlepszy? Dość często myślimy nie tylko o tym aby zawód był ciekawy ale także opłacalny. Tak naprawdę niewielu z nas chce wykonywać swoją pracę za minimalną stawkę. Dlatego właśnie myślimy o otwieraniu własnego biznesu. Więc może lekarz, a może adwokat, którego profesją są porady prawne łódź? Należy jedynie wpisać w wyszukiwarce dwa słowa – adwokat, a znajdziemy mnóstwo rozwiązań. Niemniej jednak czy zawód prawnika jest aż tak atrakcyjny? Rzecz jasna, coraz bardziej. Lecz ażeby być adwokatem musimy przejść długą drogę.

W pierwszej kolejności trudne wieloletnie studia, a potem nieco krótsze praktyki. Nie ominie na też pisanie prac z prawa – prac zaliczeniowych i pracy dyplomowej. Minie wiele lat zanim będziemy mogli rozpocząć własną praktykę adwokacką. Na ogół taki adwokat decyduje się na początku na szkołę średnią humanistyczną z rozszerzoną historią – na studiach prawniczych historii będzie sporo. Lecz rzecz jasna studia to nie wszystko. Tak samo ważna jest późniejsza praktyka.

Ponadto w zawodzie adwokata musimy uczyć się przez całe życie, bo ciągle pojawiają się zmiany w przepisach. Jeżeli więc mamy na tyle cierpliwości aby skończyć te fascynujące dla wielu osób, choć ciężkie studia, być może profesja jaką wykonuje adwokat jest właśnie dla nas. Nie da się ukryć, że choć te studia wymagają od nas wiele zapału to są też niezwykle interesujące. A późniejsza praktyka często bywa jeszcze ciekawsza. Zatem tutaj możemy połączyć przyjemne z pożytecznym tzn. miłość do swojej pracy z zarabianiem dużych pieniędzy. Jeżeli zrobimy wszystkie niezbędne aplikacje możemy w końcu wziąć się za otwieranie własnego interesu jak np. prywatne porady prawne.

Znaczenie i ocena zeznań świadka

Leave a reply

Zeznania świadka wykorzystuje się przede wszystkim w celach dowodowych, jako dowody winy lub niewinności podejrzanego.

Przy pomocy zeznań świadka można ustalić dane o podejrzanym, w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym przeciwko nieletnim zeznania świadków wykorzystywane są do ustalenia warunków środowiskowych nieletniego.

Zeznania świadków mogą też pozwolić na ujawnienie nowych przestępstw lub innych sprawców. Świadek, to źródło dowodu a jego informacje przekazywane w postępowaniu przygotowawczym organowi procesowemu w formie zeznań wskazują na fakty, niekiedy przesądzają o losach innych ludzi. Mogą one stanowić podstawę dla organu procesowego, na mocy której są podejmowane decyzje procesowe w postępowaniu przygotowawczym.

Celem przesłuchania świadka jest ustalenie faktów, które staną się przedmiotem oceny, ponadto – poszukuje się oraz utrwala dowody mówiące o przeszłości. Ustalając prawdę należy być krytycznym i pamiętać, że nawet najbardziej wymowny dowód może okazać się niewiarygodny.

Każde zeznanie, a zwłaszcza to, które budzi jakieś wątpliwości, przed oceną jego wartości i wykorzystaniem powinno być odpowiednio sprawdzone. Ocena dowodu z zeznań świadka jest niezbędna zarówno do podjęcia decyzji przez organ ścigania w postępowaniu przygotowawczym, jak i do podjęcia decyzji przez sąd. Ocenę dowodu z zeznań świadka przeprowadza się w celu:

  • stwierdzenia, czy dany dowód jest wiarygodny i w jakim stopniu,
  • wyciągnięcia z zeznań odpowiednich wniosków dotyczących ustaleń faktycznych,
  • ustalenie prawdy o badanym zdarzeniu,
  • ustalenia, czy istnieją dostateczne podstawy do sporządzenia aktu oskarżenia,
  • podjęcia decyzji o umorzeniu.

Przy ocenie zeznań należy uwzględnić, że pamięć ludzka nie jest fotografią, że postrzeganie już w trakcie zapamiętania ulega przetworzeniu oraz, że zapamiętany zostaje jednocześnie stosunek oceniający i uczuciowy świadka do danego zjawiska.

Dla oceny zeznań mają znaczenie:

  • osobowość świadka,
  • znajomość właściwości psychicznych świadka,
  • czas jaki upłynął od zdarzenia do zeznania,
  • zainteresowania świadka,
  • inteligencja świadka,
  • wiedza, doświadczenie, nawyki, praca zawodowa świadka.

Ocena zeznań winna być wszechstronna

Policjant odstępuje od przesłuchania świadka, w szczególności w przypadku pokrzywdzonego cudzoziemca przebywającego czasowo na terenie Polski, gdy zajdą okoliczności, o których mowa w art. 316 § 3 kpk. Kierując bezpośrednio do sądu wniosek o przesłuchanie świadka, policjant uzasadnia istnienie niebezpieczeństwa niemożności przesłuchania świadka na rozprawie.

Jeżeli w toku prowadzonego przez policjanta przesłuchania okaże się, że świadka nie będzie można przesłuchać na rozprawie, czynność należy dokończyć wówczas, gdy nie utrudni to lub nie uniemożliwi przesłuchania świadka przez sąd.

Przesłuchanie świadka i udokumentowanie czynności

Leave a reply

Zgodnie z art. 143 § 1 pkt 2 K.p.k. przesłuchanie świadka wymaga spisania protokołu. Jest to obligatoryjna forma utrwalenia tej czynności, tzw. protokół przesłuchania świadka.

Ustawodawca stawia określone wymogi co do elementów, które powinien mieć protokół, aby mógł być uznany za dowód w sprawie. W myśl art. 148 § 1 K.p.k. protokół powinien zawierać:

oznaczenie czynności, jej czasu i miejsca oraz osób w niej uczestniczących, przebieg czynności oraz oświadczenia i wnioski jej uczestników, wydane w toku czynności postanowienia i zarządzenia, a jeżeli postanowienie lub zarządzenie sporządzono osobno, wzmiankę o jego wydaniu, w miarę potrzeby stwierdzenie innych okoliczności dotyczących przebiegu czynności. Jeżeli zajdzie potrzeba natychmiastowego przesłuchania świadka, a chcący przeprowadzić tę czynność nie posiada przy sobie protokołu przesłuchania, zeznania świadka może zanotować na kartce papieru formatu A 4, jednak tak sporządzony dokument, aby mógł być uznany za procesowy, musi zawierać wszystkie wymagane elementy określone w art. 148 § 1 K.p.k.

Złożone przez świadka zeznania, oświadczenia i wnioski oraz stwierdzenia określonych okoliczności przez organ prowadzący postępowanie wciąga się do protokołu z możliwą dokładnością, a osoby biorące udział w czynności mają prawo żądać wciągnięcia do protokołu z pełną dokładnością wszystkiego, co dotyczy ich praw lub interesów (art. 148 § 2 K.p.k.). Jeżeli czynność procesową utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział. Zapis obrazu lub dźwięku, a także przekład zapisu dźwięku stają się załącznikami do protokołu (art. 147 § 3 K.p.k.).

Zeznania należy protokołować w pierwszej osobie czasu przeszłego, używając języka literackiego. Słowa wulgarne należy zanotować, jeżeli wypełniają znamiona przestępstwa (np. znieważenia, zniesławienia, groźby karalnej), o które toczy się postępowanie. Nie należy używać skrótów, z wyjątkiem powszechnie znanych. Dokument powinien zawierać również dane na temat charakterystycznego zachowania się świadka w trakcie tej czynności (np. świadek płacze, krzyczy, milczy, czerwieni się, długo zastanawia nad udzieleniem odpowiedzi na postawione pytanie).

Ponadto protokół powinien zostać sporządzony czytelnie i estetycznie, pismem ręcznym bądź maszynowym lub komputerowo. Winien nadto charakteryzować się poprawnością ortograficzną, stylistyczną oraz interpunkcyjną. W protokole nie wolno zastępować zapisu treści zeznań odwoływaniem się do innych protokołów (art. 148 § 3 K.p.k.).

Osoby biorące udział w przesłuchaniu mają prawo żądać odczytania fragmentów ich wypowiedzi wciągniętych do protokołu (art. 148 § 4 K.p.k.). Protokół powinien być przedstawiony do podpisu osobie zeznającej niezwłocznie po złożeniu zeznania. Podpisują go osoby uczestniczące w przesłuchaniu. Przed podpisaniem należy go odczytać i uczynić o tym wzmiankę (art. 150 § 1 K.p.k.).

Osoba biorąca udział w tej czynności podpisując protokół, może zgłosić jednocześnie zarzuty co do jego treści; zarzuty te należy wciągnąć do protokołu wraz z oświadczeniem osoby wykonującej czynność protokołowaną (art. 150 § 2 K.p.k.). Jeżeli protokół nie został należycie podpisany bezpośrednio po zakończeniu czynności, brakujące podpisy mogą być złożone później, ze wskazaniem daty ich złożenia i przyczyn opóźnienia (art. 151 § 2 K.p.k.).

Z praktycznego punktu widzenia podpisy osób uczestniczących w przesłuchaniu powinny zostać złożone na każdej stronie protokołu bezpośrednio pod treścią zeznań. W sytuacji kiedy świadek odmówi złożenia podpisu, należy uczynić o tym stosowną adnotację w protokole oraz zapisać przyczyny odmowy, jeżeli przesłuchiwany je poda (art. 121 K.p.k.).

Skreślenia oraz poprawki i uzupełnienia poczynione w protokole wymagają omówienia podpisanego przez osoby podpisujące protokół (art. 151 K.p.k.).

Szkice lub oświadczenia na piśmie sporządzone i przedłożone przez świadka stanowią załącznik do protokołu.

Przesłuchanie świadka może być utrwalone fakultatywnie za pomocą innych środków technicznych. Przebieg czynności protokołowanych, w tym przesłuchanie świadka, może być utrwalony ponadto za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk, o czym należy przed uruchomieniem urządzenia uprzedzić osoby uczestniczące w czynności (art. 147 § 1 K.p.k.). Jeżeli względy techniczne nie stoją na przeszkodzie, przesłuchanie świadka utrwala się za pomocą urządzenia rejestrującego dźwięk, gdy:

  • zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie tej osoby nie będzie możliwe w dalszym postępowaniu,
  • przesłuchanie następuje w trybie określonym w art. 396 K.p.k. (art. 147 § 2 K.p.k.).

Do rejestracji obrazu z przeprowadzanej czynności procesowej mogą służyć, przeznaczone do tego celu, urządzenia mechaniczne i elektroniczne typu analogowego lub cyfrowego, a w szczególności aparat fotograficzny, kamera filmowa lub kamera wideo.

Do rejestracji dźwięku z takiej czynności mogą służyć, przeznaczone do tego celu, urządzenia mechaniczne i elektroniczne typu analogowego lub cyfrowego, a w szczególności magnetofon, radiomagnetofon, dyktafon, kamera filmowa lub kamera wideo wyposażona w aparaturę do utrwalania dźwięku.

Zgodnie z art. 147 § 3 K.p.k., zapis dźwiękowy i jego przekład oraz zapis obrazu stają się załącznikami do protokołu.

Organ procesowy decydując się na utrwalenie przebiegu przesłuchania świadka za pomocą wymienionej aparatury, powinien uwzględnić m.in. wagę prowadzonego postępowania, znaczenie składanych zeznań dla sprawy, osobowość świadka. Utrwalona w ten sposób czynność dokładnie odzwierciedla przebieg przesłuchania, zachowanie się świadka, przesłuchującego i innych osób w niej uczestniczących, stanowi znaczne ułatwienie w ocenie wartości dowodowej tak złożonych zeznań. Ponadto przesłuchanie może być utrwalone za pomocą stenografii (stenografia to technika dokładnego zapisu tekstu mówionego za pomocą umownych znaków, skrótów, symboli, które umożliwiają jego dokładne odtworzenie). Wówczas protokół można ograniczyć do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących w niej udział.

Stenograf przekłada stenogram na pismo zwykłe, przy czym czyni wzmiankę, jakim posługiwał się systemem; pierwopis stenogramu oraz jego przekład stają się załącznikami do protokołu (art. 145 § 1 K.p.k.). Forma takiego utrwalania czynności protokołowanych stosowana jest rzadko, głównie w postępowaniu przed sądem. Dochodzenie można ograniczyć do ustalenia, czy zachodzą wystarczające podstawy do wniesienia aktu oskarżenia lub innego zakończenia postępowania.

Należy jednak dokonać czynności związanych z zamknięciem postępowania przygotowawczego, przesłuchanie osoby podejrzanej rozpocząć od powiadomienia jej o treści zarzutu poprzez wpisanie go do protokołu, przesłuchać podejrzanego i pokrzywdzonego oraz przeprowadzić i utrwalić w protokołach czynności, których nie będzie można powtórzyć. Utrwalenie innych czynności dowodowych następuje w formie protokołu ograniczonego do zapisu najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności (art. 325h K.p.k.).